Δημήτρης Ευαγγελοδήμος, 19 ΗΜΕΡΕΣ: Η τελευταία αναλαμπή του Εμφυλίου, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σ. Ζαχαρόπουλος, 2022
«Αλγεινόν και ανωφελές»
Αλλ’ ίσως άν τινα και ουκ αίτιον όντα αποκτείναιτε,
μεταμελήσει δε ύστερον,
αναμνήσθητε ως αλγεινόν και ανωφελές ήδη εστί.
Ξενοφών, Ελληνικά, 1.7.27
Του δρ Γιάννη Γιαννόπουλου, ιστορικού
Αν και Ευρυτάνας, δεν μένω στην Ευρυτανία. Έρχομαι σχεδόν αδιαλείπτως κάθε καλοκαίρι επί πολλές δεκαετίες στο Καρπενήσι. Αν και έχω γεννηθεί σε παραθαλάσσιο τόπο, με ελκύει το βουνό. Κατοικούσαμε στη Λαμία, πρόσκαιρα, το 1949. Ήμουνα στο Δημοτικό, όταν την 20 ή 21 Ιανουαρίου έφτασε στο σπίτι που διαμέναμε ο Βραχινός ταγματάρχης Βασίλης Μαντούζας, έχοντας μια γεύση τρικυμίας στα χείλη. Είχε φτάσει την παραμονή της ανταρτικής επίθεσης στο Καρπενήσι διοικητής μιας διλοχίας, προς ενίσχυση της άμυνας. Δεν πρόφτασε να ενημερωθεί ούτε μπόρεσε να ανακόψει με τους άντρες του την επίθεση των ανταρτών στον στρατηγικής σημασίας λόφο του Αγίου Δημητρίου.
Η οικογένειά μας, με τη στενή και ευρεία έννοια, δεν είχε εμπλακεί και δεν είχε θύματα ούτε στο πρώτο αντάρτικο ούτε στο 19ήμερο της αντάρτικης εισβολής στο Καρπενήσι. Όλοι μας, ωστόσο, ζήσαμε και το μετεμφυλιακό κλίμα, εμείς τα παιδιά μέσα σ’ αυτό μεγαλώσαμε.
Αυτά τα από και μετά την Κατοχή και τον Εμφύλιο χρόνια ήταν ακόμη και οδυνηρά για ένα μεγάλο αριθμό συμπολιτών μας. Ιδιαίτερα, σε σχέση με άλλους τόπους ή πολύ περισσότερο σε σχέση με τις μεγάλες πόλεις, υπήρξαν περιοχές σαν την πολύπαθη Ευρυτανία, της οποίας οι κάτοικοι σώρευσαν τόσα απερίγραπτα αρνητικά βιώματα και ανεπούλωτες πληγές.
Τα καλοκαίρια στο Καρπενήσι φαινομενικά περνούσαν χωρίς πολλές αναφορές σε όσα είχαν πληγώσει τους ανθρώπους που τα έζησαν, στις οικογένειες που μετρούσαν θύματα και αγνοουμένους. Ακόμη και κείμενα, τα οποία γράφτηκαν από αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων, ούτε συζητούνταν ούτε ήταν, ή σχεδόν, γνωστά.
Ωστόσο, στα εβδομήντα και πλέον χρόνια από εκείνα τα ‘δίσεκτα’ χρόνια, όλο και περισσότερο η βιβλιογραφία για τον ελληνικό εμφύλιο (1946-1949), όχι μόνο η ελληνική αλλά και η ξένη, έχει ήδη γίνει τεράστια. Όσο μεγαλώνει τόσο και η πιθανότητα να κατανοηθεί γίνεται μεγαλύτερη με πρώτο και κύριο ερώτημα αν ήταν αναπόφευκτος. Τι ώθησε τα πράγματα στα άκρα. Γιατί βέβαια τίποτε δεν γίνεται αναίτια. Αλλά κι αυτοί που τον αποφάσισαν πόσο έλαβαν υπόψη τους τον διεθνή παράγοντα. Γιατί χώρες σαν την Ιταλία, με ένα τόσο ισχυρό αντιφασιστικό μέτωπο, δεν πήραν ανάλογες αποφάσεις…
Κι ύστερα, μια σειρά από βασανιστικά ερωτήματα: τόσος φανατισμός, τόση παραζάλη που θολώνει το νου, τόση περιφρόνηση προς την αδελφική ζωή, τόσο «αλγεινόν και ανωφελές».
Και η πολιτική να εγκολπώνεται όλα αυτά.
Τη γενικότερη τάση να μην αφήσουμε να περάσει απαρατήρητο το παρελθόν -πολύ περισσότερο αυτό των από το 1940 κι ύστερα δύσκολων ως τραγικών χρόνων- έρχεται να καλύψει και μια γενιά Ευρυτάνων, στους οποίους ανήκει και με αυτό το βιβλίο του -κυρίως μ’ αυτό- ο έγκριτος επί δεκαετίες δημοσιογράφος σε αθηναϊκές εφημερίδες Δημήτρης Ευαγγελοδήμος.
Το βιβλίο του 19 ημέρες, διαθέτει τα εξής θετικά γνωρίσματα: την άνεση του άμεσου ευρύτερα προσιτού γραπτού λόγου, την αμερόληπτη έκθεση των γεγονότων. Πουθενά δεν διακρίνει κανείς πρόθεση μονομέρειας. Ενώ καθόλου δεν διστάζει να δείξει, αντιθέτως μάλιστα, τα επακόλουθα του φανατισμού και της αβελτηρίας, ταυτόχρονα, κι αυτό είναι ένα πρόσθετο πλεονέκτημα, επιδιώκει να κατανοήσει τις συμπεριφορές των δρώντων προσώπων παρά να τις καταγγείλει. Αρχή της μεθόδου: η τεκμηρίωση, η πολυεπίπεδη καλά ενημερωμένη βιβλιογραφία. Όλο το βιβλίο στηρίζεται σε κείμενα, σε παραθέματα, στα οποία ο συγγραφέας επιμελώς παραπέμπει. Είναι μια σύνθεση, που θα διαβαστεί από πολλούς. Την συγκροτεί κριτικά sine ira e sine studio / χωρίς οργή και χωρίς πάθος !