ΛΕΖΑΝΤΕΣ
3 Το Πήδημα της φωτιάς
4 Το Μαγιόξυλο
Δοξασίες, λαϊκή παράδοση & τραγούδια της χώρας
Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς σηματοδοτεί την τελική νίκη του καλοκαιριού απέναντι στον χειμώνα, την κατίσχυση της ζωής επί του θανάτου και έχει ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές για τη γονιμότητα των αγρών και, κατ’ επέκταση, και των ζώων και των ανθρώπων. Η αρχαιότατη γιορτή της Πρωτομαγιάς συνεχίστηκε στο διάβα των αιώνων με επισημότητα και με διάφορες μορφές και εκδηλώσεις. Μία από τις παλαιότερες γιορτές ήταν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών, η πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων.
Με το πέρασμα των αιώνων, η αρχική έννοια της Πρωτομαγιάς αλλοιώθηκε και επιβίωσαν έθιμα ως απλές λαϊκές γιορτές (περιφορά δέντρων, πράσινων κλαδιών ή στεφάνων με λουλούδια, ανακήρυξη του βασιλιά ή της βασίλισσας του Μάη, χορός γύρω από ένα δέντρο ή ένα στολισμένο κοντάρι-γαϊτανάκι). Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες γιορτές, χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο, με εκδηλώσεις που απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών, οι οποίες έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας.
Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι
Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα που εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες, είναι το πρωτομαγιάτικο στεφάνι. Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς συνδέεται με την ανθρώπινη χαρά για την άνοιξη και τη βλάστηση. Απότοκο των δοξασιών αυτών είναι το μαγιάτικο στεφάνι που φτιάχνεται από διάφορα άνθη και καρπούς και κρεμιέται στην πόρτα των σπιτιών.
Το μάζεμα των λουλουδιών για το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, ενισχύει στη σημερινή εποχή τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση, από την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν απομακρυνθεί λόγω του τρόπου ζωής των σύγχρονων πόλεων.
Στα μέρη της Μικράς Ασίας, σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Το μαγιάτικο στεφάνι στόλιζε τις πόρτες των σπιτιών ως του Αϊ – Γιαννιού του Θεριστή και τότε, το καίγανε στις φωτιές του αγίου.
Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε “ανοιχτομάτη” και πιστεύουν πως όποιος το έχει είναι πάντα γερός και τυχερός.
Το αμίλητο νερό
Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό.
Η Πρωτομαγιά των αγροτών
Οι αγρότες φτιάχνουν το Μάη τους με πρασινάδες, καρπούς, σκόρδο για τη βασκανία και αγκάθι για τον εχθρό. Στις περιοχές της Σμύρνης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, οι αγρότες πήγαιναν στην εξοχή, για να κόψουν οτιδήποτε είχε καρπό: σιτάρι, κριθάρι, σκόρδα, κρεμμύδια, κλαδιά συκιάς με τα σύκα, κλαδιά αμυγδαλιάς με τα αμύγδαλα, κλαδιά ροδιάς με τα ρόδια. Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα “δαιμοναριά”, άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί. Στη Σέριφο, από το βράδυ της παραμονής, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο.
Το Μαγιόξυλο
Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας το Μάη.
Το Πήδημα της φωτιάς
Νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται την παραμονή της Πρωτομαγιάς, μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από τη φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά.Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι τους για να φύγουν όλα τα κακά.
Το Μαγιόπουλο
Τα έθιμα της Πρωτομαγιάς περιλαμβάνουν μιμικές πράξεις για άμεση και παραστατική αναπαράσταση της αναγέννησης της φύσης. Η ανάσταση του Μαγιόπουλου (που το ονομάζουν ακόμα Φουσκοδένδρι ή Ζαφείρη). Ένας έφηβος στολισμένος με λουλούδια εμιμείτο στους αγρούς τον πεθαμένο τάχατες Διόνυσο. Χορός από προσωπιδοφόρους τον συνοδεύει τραγουδώντας. Οι κόρες του χωριού, οι «Ευανθίες», (ως μυροφόρες) του τραγουδούσαν τον «Κομμό»: το θρήνο και τον οδυρμό, όσο να αναστηθεί και μαζί με αυτόν όλη η φύση.
Κομμός:
‘‘Ποιος σόκοψε τις ρίζες σου και στέγνωσε η κορφή σου.
Τι μόκαμες λεβέντη μου, τι μόκαμες ψυχή μου.
Ξεσφάλισε τα μάτια σου’’.
Σύμφωνα με τους λαογράφους, το έθιμο αυτό έχει την αρχή του στα Αδώνια των αρχαίων.
‘‘Τον Ζαφείρη τον παρίσταναν και διά μικρού ξύλινου ειδώλου νέου ανδρός, που το επήγαινον εις την εκκλησίαν να λειτουργηθεί. Έπειτα το μετέφεραν εις το λιβάδι όπου ετελείτο το δρώμενον’’.
Το Πρωτομαγιάτικο έθιμο της “πιπεριάς”
Aπό τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, ντύνουν έναν άνθρωπο του χωριού «πιπεριά». Τον βάζουν σε όλο το σώμα του φτέρες, τόσες πολλές που τον σκεπάζουν ολόκληρο. Του κρεμάνε ένα κουδούνι και αυτός είναι ο «πιπεριάς». Ακολουθεί ένας άλλος συγχωριανός, που βαστάει ένα τσαπί, ακουμπισμένο στην πλάτη του. Αυτός είναι ο «γεωργός». Πίσω τους ακολουθεί μια μεγάλη ομάδα. Μπροστά ο «πιπεριάς» με το «γεωργό» και πίσω οι άλλοι, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό και τραγουδάνε:
‘‘Πιπεριά γλυκιά ροδιά
γλήγορα στον Αη-Λια
κι Αη-Λιάς στον ουρανό
για να βρέξει θιος νερό
για τα στάρια, για τα κθάρια
για τ’ φτωχού τα παρασπόρια
κάθε στάχυ και πινάκι
και χειρόβολο δεμάτι
Γούρνες γούρνες το κρασί
αυλάκια αυλάκια το νερό
κι ο γιωργός με το τσαπί
να στουμών’ καλά τη γη’’.
Μόλις λένε το τραγούδι, ο νοικοκύρης του σπιτιού τους ραντίζει με νερό. Ο «γεωργός» τότε με το τσαπί βαράει δύο τσαπιές στο χώμα έξω από το σπίτι. Ο νοικοκύρης ύστερα τους φίλευε και φεύγουν. Με τα χρήματα που θα μαζέψουν κάνουν γλέντι το μεσημέρι στην πλατεία του χωριού και μαζεύονται όλοι οι χωριανοί για να φάνε και να πιούνε. Στις Ροβιές ο «πιπεριάς» φοράει κι αδιάβροχο, γιατί τον καταβρέχουν με τις μάνικες. Εκτός από φτέρες, τον σκεπάζουν με στάρια, κριθάρια και κλωνάρια από φοινικιές. Του φοράνε πολλά κουδούνια και το σχοινί που τα δένουν είναι αρκετά μακρύ, για να τον τραβάνε όσοι τον ακολουθούν. Το τραγούδι που τραγουδούν είναι:
“Πιπεριά πιπεριά
πιπεριά στον Αη-Λια
και ο Αη-Λιάς στον Ουρανό
για να ρίξ’ ο θιός νερό
για τα στάρια, για κθάρια
του θεού τα παραγάδια
κι ο Ψαρός με το τσαπί
να χαλάει την αυλή’’
Τα Ξόρκια της Πρωτομαγιάς
Ενήλικες και παιδιά για να προστατεύονται όλο το χρόνο
από τα φίδια, τη Πρωτομαγιά δεν έμπαιναν για δουλειές
στα χωράφια και ευκαιρίας δοθείσας έλεγαν το ξόρκι εναντίον των φιδιών:
‘‘Σήμερα Πρωτομαγιά
Βγαίνουν τα φίδια απ΄ τη φωλιά
Ούτε ήλιος να τα δει
Ούτε μπροστά μου να φανεί’’.
Πηγές: agelioforos.gr, paidika.gr, topoikaitropoi.gr, Wikipedia