Πριν από 41 χρόνια ακριβώς, έφυγε απ’ τη ζωή ο Νίκος Ξυλούρης, ο “Ψαρονίκος”, ο “Αρχάγγελος της Κρήτης”, όπως τον έλεγαν. Ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες μουσικούς, τραγουδιστής του λαϊκού, του δημοτικού και του έντεχνου τραγουδιού. Συνέβαλε ο Νίκος Ξυλούρης αποφασιστικά στη διάσωση της κρητικής παραδοσιακής μουσικής και αγάπησε όσο λίγοι τον τόπο του.
Γεννήθηκε στα 1936 στα Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου Κρήτης από οικογένεια με μουσική παράδοση και πολλούς λυράρηδες. Αδέλφια του είναι ο Αντώνης (Ψαραντώνης) και ο Γιάννης (Ψαρογιάννης). Σε ηλικία 6 ετών ξεριζώθηκε από τον τόπο του λόγω της βάρβαρης γερμανικής Κατοχής και μεταφέρθηκε μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους σε άλλο χωριό, όπου έμειναν μέχρι την απελευθέρωση. Σε νεαρή ηλικία με την βοήθεια του δασκάλου του, κατάφερε τον πατέρα του να του αγοράσει την πρώτη λύρα και πολύ γρήγορα άρχιζε να παίζει σε γάμους και πανηγύρια. Στα 17 του χρόνια μετακόμισε στο Ηράκλειο και έπιασε δουλειά στο νυχτερινό κέντρο “Κάστρο”. Πέρασε δύσκολες στιγμές, γιατί δεν μπορούσε να προσαρμοστεί με την τότε “μόδα” της ευρωπαϊκής μουσικής, που ήταν τελείως άγνωστη σ’ αυτόν. Οι συμπολίτες του Κρητικοί όμως, βλέποντας το ταλέντο του, άρχιζαν να τον στηρίζουν οργανώνοντας γλέντια, για να τον ακούνε να παίζει και να εξοικονομεί τα προς το ζην.
Έτσι έγινε πασίγνωστος και το 1958 ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο με τίτλο “Μια μαυροφόρα που περνά”. Ο δίσκος αγαπήθηκε κι έτσι ο Ψαρονίκος ηχογράφησε και άλλα τραγούδια του σε δίσκους των 45 στροφών. Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε την εκλεκτή της καρδιάς του, Ουρανία Μπελαμπιανάκη, αν και υπήρχαν σοβαρές αντιρρήσεις από την πλούσια οικογένειά της, και γι’ αυτό την έκλεψε. Μαζί της απόχτησε δυο παιδιά τον Γιώργο και την Ρηνιώ. Στα 1966 άνοιξε στο Ηράκλειο δικό του κέντρο, τον θρυλικό “Ερωτόκριτο”. Αυτή τη χρονιά κέρδισε το πρώτο βραβείο σε ένα φεστιβάλ μουσικής στο Σαν Ρέμο, παίζοντας με την λύρα του συρτάκι.
Στα 1969 ηχογράφησε με μεγάλη επιτυχία το δίσκο του “Ανυφαντού” και την ίδια χρονιά μετακόμισε στην Αθήνα, καταξιωμένος πλέον. Ο ποιητής και συνθέτης Ερρίκος Θαλασσινός, τον γνώρισε στο Γιάννη Μαρκόπουλο και ξεκίνησε μια λαμπρή συνεργασία με τους δίσκους “Χρονικά” και “Ριζίτικα”. Τότε τον ανακάλυψε ο δ/ντής της Κολούμπια, Τάκης Λαμπρόπουλος, και από την εταιρεία του έγιναν οι μεγάλες και σημαντικές ηχογραφήσεις του. Σ’ αυτά τα χρόνια της εφτάχρονης Χούντας, από τις κοινές εμφανίσεις του με τον Γιάννη Μαρκόπουλο στην μπουάτ “Λήδρα” έγινε με τα τραγούδια του σύμβολο Αντίστασης. Είναι συγκλονιστικές οι στιγμές που τον έχουν απαθανατίσει στην εξέγερση της 17 Νοέμβρη 1973 να τραγουδά σκαρφαλωμένος στο κάγκελα του Πολυτεχνείου. Με την φωνή και το ήθος του σημάδεψε τα χρόνια της Δικτατορίας, την αντίσταση σ’ αυτήν, αλλά και τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Έλεγε όμως χαρακτηριστικά για τους ανθρώπους της μουσικής βιομηχανίας, “εγώ τους ίδιους ανθρώπους έβλεπα να κανονίζουν επί Χούντας, τους ίδιους βλέπω και τώρα”.
Στο απόγειο της καριέρας του και σε ηλικία 44 ετών χτυπήθηκε από τον καρκίνο. Έδωσε γενναία τη μάχη του, αλλά νικήθηκε στις 8 Φλεβάρη 1980. Κηδεύτηκε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών με μια λαοθάλασσα εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων να συνοδεύουν τον μεγάλο καλλιτέχνη στην τελευταία του κατοικία.
Μεγάλο και αθάνατο το έργο και η προσφορά στην παράδοσή μας και τον πολιτισμό, του Νίκο Ξυλούρη. Κατάφερε 29 ηχογραφήσεις μεγάλων δίσκων και μετά τον θάνατό του εκδόθηκαν 13 δίσκοι από αυθεντικές του ηχογραφήσεις.
Τι άλλο, από ένα ταπεινό αφιέρωμα στον “Αρχάγγελο της Κρήτης”, τον Νίκο Ξυλούρη!
Κώστας Μπουμπουρής
Αστυν.Δ/ντής ε.α-Συγγραφέας
(k.boubouris@yahoo.gr)
