Ο κάθε Φλεβάρης, όπως και κάθε μήνας, στο διάβα τους αφήνουν τα καλά, όσο και τα άσχημα αποτυπώματά τους. Ο Φλεβάρης, του 1980 υπήρξε πολύ άσπλαχνος για τον καλλιτεχνικό κόσμο, την παραδοσιακή μουσική της Κρήτης, αλλά και του τόπου γενικότερα. Στις 8-2-1980 έφυγε απ’ τη ζωή ο Νίκος Ξυλούρης, ο ‘’Ψαρονίκος’’, ο ‘’Αρχάγγελος της Κρήτης’’, όπως τον είπαν, πάνω στη νιότη του.
Ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες μουσικούς, τραγουδιστής του λαϊκού, του δημοτικού και του έντεχνου τραγουδιού. Συνέβαλε ο Νίκος Ξυλούρης αποφασιστικά στη διάσωση της κρητικής παραδοσιακής μουσικής και αγάπησε όσο λίγοι τον τόπο του.
Γεννήθηκε στα 1936 στ’ Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου της Κρήτης από οικογένεια με μουσική παράδοση και πολλούς λυράρηδες. Αδέλφια του ήταν ο Αντώνης (Ψαραντώνης) και ο Γιάννης (Ψαρογιάννης). Σε ηλικία 6 ετών ξεριζώθηκε από τον τόπο του λόγω της βάρβαρης γερμανικής Κατοχής και μεταφέρθηκε μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους σε άλλο χωριό, όπου έμειναν μέχρι την απελευθέρωση. Σε νεαρή ηλικία με τη βοήθεια του δασκάλου του, κατάφερε τον πατέρα του να του αγοράσει την πρώτη λύρα και πολύ γρήγορα άρχισε να παίζει σε γάμους και πανηγύρια. Στα 17 του χρόνια μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο και έπιασε δουλειά στο νυχτερινό κέντρο ‘’Κάστρο’’. Πέρασε δύσκολες στιγμές, γιατί δεν μπορούσε να προσαρμοστεί με την τότε ‘’μόδα’’ της ευρωπαϊκής μουσικής, που ήταν τελείως άγνωστη σ’ αυτόν. Οι συμπολίτες του Κρητικοί, όμως, βλέποντας το ταλέντο του, άρχιζαν να τον στηρίζουν οργανώνοντας γλέντια, για να ακούνε να παίζει και να εξοικονομεί τα προς το ζην.
Έτσι έγινε πασίγνωστος και το 1958 ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο με τίτλο ‘’Μια μαυροφόρα που περνά’’. Ο δίσκος αγαπήθηκε και ο Ψαρονίκος ηχογράφησε και άλλα τραγούδια σε δίσκους των 45 στροφών. Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε την εκλεκτή της καρδιάς του, Ουρανία Μπελαμπανάκη. Μαζί της απόχτησε δυο παιδιά τον Γιώργο και την Ρηνιώ. Στα 1966 άνοιξε στο Ηράκλειο δικό του κέντρο, τον θρυλικό ‘’Ερωτόκριτο’’. Αυτή τη χρονιά κέρδισε το πρώτο βραβείο σε ένα φεστιβάλ μουσικής στον Σαν Ρέμο, παίζοντας με την λύρα του συρτάκι. Το 1969 ηχογράφησε με μεγάλη επιτυχία το δίσκο του ‘’Ανυφαντού’’ και την ίδια χρονιά μετακόμισε στην Αθήνα, καταξιωμένος πλέον. Ο ποιητής και συνθέτης Ερρίκος Θαλασσινός, τον γνώρισε στο Γιάννη Μαρκόπουλο και ξεκίνησε μια λαμπρή συνεργασία με τους δίσκους ‘’Χρονικά’’ και ‘’Ριζίτικα’’. Τότε τον ανακάλυψε ο δ/ντής της Κολούμπια, Τάκης Λαμπρόπουλος, και από την εταιρία του έγιναν οι μεγάλες και σημαντικές ηχογραφήσεις του. Σ’ αυτά τα χρόνια της Χούντας, από τις κοινές εμφανίσεις του με τον Γιάννη Μαρκόπουλο στην μπουάτ ‘’Λήδρα’’ έγινε με τα τραγούδια του σύμβολο Αντίστασης. Την βραδιά του Πολυτεχνείου σκαρφαλωμένος στα κάγκελα του Πολυτεχνείου ατρόμητος, τραγουδούσε το ‘’Πότε θα κάνει ξαστεριά’’ κι άλλα αντιστασιακά τραγούδια.
Στο απόγειο της καριέρας του και σε ηλικία 44 ετών χτυπήθηκε από τον καρκίνο, έδωσε γενναία μάχη, αλλά νικήθηκε στις 8 Φλεβάρη 1980. Μεγάλο και αθάνατο το έργο και η προσφορά στην παράδοση και τον πολιτισμό του Νίκου Ξυλούρη!
