Ερειπωμένα αρχοντικά μιας άλλης εποχής, που στοιχειώνουν την ερειπωμένη Ευρυτανία
Η μετανάστευση, η αστυφιλία, η υπογεννητικότητα και οι αποθαρρυντικοί αριθμοί για τον πληθυσμό της Ευρυτανίας.
Από 50.000 στο μισό πληθυσμό σε 70 χρόνια
Πότε ερήμωσε η Ευρυτανία; Με αφορμή τον πολύ λόγο που γίνεται γύρω από τις επερχόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές, για το τι μπορεί να διεκδικήσει ένας τόπος μόλις λίγων χιλιάδων κατοίκων, την καθημερινότητα που όλοι εμείς οι μόνιμοι κάτοικοι ζούμε στην ‘άδεια’ Ευρυτανία, αλλά και τις υποσχέσεις των πολιτικών του τόπου να ξαναδώσουν ζωή στα έρημα χωριά, ο Ευρυτανικός Παλμός προχώρησε σε μια αποκαλυπτική έρευνα. Όλα τα στοιχεία για την ερήμωση της Ευρυτανίας τα τελευταία 110 χρόνια, από της επίσημες απογραφές από το 1879 έως το 2011.
Επίσης στοιχεία για τα ρεύματα μετανάστευσης των Ευρυτάνων, στην προσπάθεια αναζήτησης μια καλύτερης ζωής, μακριά από την φτωχή και στερημένη Ευρυτανία.
Ο πληθυσμός της Ευρυτανίας από το 1879 έως το 2011. Ακμή και ελεύθερη πτώση
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που έχουν καταγραφεί για τον πληθυσμό της Ευρυτανίας, από τα πρώτα σχεδόν χρόνια του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, φαίνονται καθαρά οι περίοδοι πληθυσμιακής ακμής, αλλά δυστυχώς και ο αποδεκατισμός του πληθυσμού μέσα σε λίγο περισσότερο από ένα αιώνα. Ολόκληρος ο νομός Ευρυτανίας το 1879 αριθμούσε τους 30.205 κατοίκους σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία, όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα, αριθμός που αυξανόταν τις επόμενες δεκαετίες με μέγιστο τον αριθμό των 49.191 κατοίκων τη δεκαετία του 1940. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος και ο εμφύλιος που ακολούθησε, φαίνεται ότι καθόρισαν την σημερινή πληθυσμιακή εικόνα του νομού και ήταν η αφετηρία της καθοδικής πορείας του. Από την απογραφή του 1951 ήδη και έπειτα καταγράφεται η φθίνουσα πορεία του πληθυσμού με ελάχιστο πραγματικό πληθυσμό τις 24.307 στην απογραφή του 1991 και όχι πολύ μακριά τις 26.182 στην τελευταία απογραφή του 2011. Σε ένα αιώνα έχουμε την κατακόρυφη πτώση του πληθυσμού με τους κατοίκους να φτάνουν στο μισό μέσα σε 70 χρόνια.
Ο Δήμος Καρπενησίου
Στο Δήμο Καρπενησίου από τους 19.073 κατοίκους το 1879, έφτασαν τους 30.726 το 1940, αριθμός που συνεχώς μειωνόταν τις επόμενες δεκαετίες με χαμηλότερο τη σημερινή εποχή που έφτασε τις 14.715 κατοίκους (απογραφή 2011). *Αν λάβει κανείς ως δεδομένο ότι τα στοιχεία της απογραφής αναφέρονται στον ‘Πραγματικό πληθυσμό’ και όχι το μόνιμο στις 13.105- ο οποίος είναι και ο πραγματικός- καταλαβαίνουμε ότι τα χωριά του σημερινού Δήμου Καρπενησίου ερήμωσαν. Αντίθετα κερδισμένη φαίνεται να είναι η πόλη του Καρπενησίου και όπως φαίνεται στον πίνακα, ξεκίνησε με μόλις 1.727 κατοίκους το 1879, αυξήθηκε κατά πολύ μέχρι το 1940, ενώ τριπλασιάστηκε μέχρι το 2011. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι η αστυφιλία οδήγησε τον πληθυσμό όχι μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, αλλά και στις πόλεις των νομών, όπως είναι η πόλη του Καρπενησίου.
Ο Δήμος Αγράφων
Από την άλλη πλευρά, ο Δήμος Αγράφων το 1879 αριθμούσε τους 11.132 κατοίκους, αριθμός που σταδιακά αυξανόταν μέχρι τη δεκαετία του 1940 που έφτασε τους 18.465 κατοίκους και τις επόμενες δεκαετίες άρχισε να μειώνεται δραματικά, φτάνοντας τις 8.497 κατοίκους το 1991.Το 2011 καταγράφονται 14.365 κάτοικοι ‘Πραγματικός πληθυσμός’, με μόλις όμως 6.976 μόνιμους κατοίκους. Δηλαδή 7.389 βρέθηκαν στα χωριά των Αγράφων απλά για να απογραφούν, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής. Αισιόδοξο το παράδειγμα της κοινότητας Ραπτόπουλου που κατάφερε για πάνω από ένα αιώνα διατηρήσει στα ίδια επίπεδα τον πληθυσμό του.
Καταγραφή Πληθυσμού Κατοίκων Ευρυτανίας – Δήμου Αγράφων – Δήμου Καρπενησίου – Πόλης Καρπενησίου
1879 – 2011
| Α/Α | 1879 | 1907 | 1920 | 1928 | 1940 | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 |
| ΝΟΜΟΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ | 30.205 | 47.737 | 40.446 | 41.257 | 49.191 | 35.310 | 36.510 | 27.439 | 26.182 | 24.307 | 32.053 | 29.080 |
| ΔΗΜΟΣ ΑΓΡΑΦΩΝ | 11.132 | 15.867 | 10.442 | 14.182 | 18.465 | 15.200 | 16.713 | 12.325 | 9.836 | 8.497 | 13.604 | 14.365 |
| ΔΗΜΟΣ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ | 19.073 | 31.870 | 30.004 | 27.075 | 30.726 | 20.110 | 19.797 | 15.114 | 16.346 | 15.810 | 18.449 | 14.715 |
| ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ | 1.727 | 1.923 | 2.310 | 2.816 | 3.796 | 3.700 | 3.850 | 4.645 | 5.230 | 6.178 | 6.775 | 6.307 |
* Η έρευνα προσάρμοσε τα στοιχεία σύμφωνα με τη σημερινή εικόνα σε σχέση των χωριών που ανήκουν στους δυο δήμου του νομού και έχουν αφαιρεθεί χωριά και κοινότητες που πια δεν ανήκουν γεωγραφικά στην Ευρυτανία.
**Η ορολογία ‘Πραγματικός πληθυσμός’ έναντι του ΄Μόνιμου’ εμφανίζεται από την απογραφή του 1991 και μετά. Να σημειωθεί ότι αν και μη πραγματικός στην ουσία, μιας και δεν καταγράφει όσους ζουν μόνιμα σε ένα μέρος, αλλά όσους απογράφονται σε ένα μέρος, παρόλα αυτά είναι αυτός που λαμβάνει υπόψη το Υπουργείο Εσωτερικών, αλλά και καθόριζε τα Ευρωπαϊκά κονδύλια, μέχρι πρότινος.
***Από το 1879 έως και την απογραφή του 1981, έχουμε μόνο τον ένα πληθυσμό και μάλλον οι δυο ορολογίες ‘Παγματικός’- ‘Μόνιμος’, ταυτίζονται.
Κεφάλαιο Μετανάστευση
Που πήγαν όμως όλοι αυτοί οι Ευρυτάνες; Η έρευνα του Καθηγητή Πανεπιστημίου κ. Κλεομένη Σ. Κουτσούκη, καταγράφει τους αριθμούς, όλων όσων εμείς υποθέτουμε από τις ιστορίες των συγγενών μας που βρέθηκαν από την Ευρυτανία, σε Αμερική, Καναδά, Αυστραλία, για να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον, μακριά από την δύσκολη ζωή στην Ευρυτανία. Στην ομιλία του, στο πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο Ευρυτάνων στο Καρπενήσι, αναφέρει χαρακτηριστικά: «…η Μετανάστευση είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο με πολλές πτυχές. Αν ανατρέξει κανείς πίσω θα διαπιστώσει ότι η μετανάστευση στην Ευρυτανία υπήρξε ένα διαχρονικό φαινόμενο, που σημάδεψε την ιστορία και επηρέασε την εξέλιξή της ως σήμερα. Δύο αείμνηστοι Ευρυτάνες, o Πάνος Βασιλείου και ο Δημοσθένης Γούλας, που ασχολήθηκαν μισό αιώνα πριν με τα ιστορικά της Ευρυτανίας, καταγράφουν ως σημαντικό γεγονός την μετανάστευση των Ευρυτάνων από την εποχή ακόμη της Αλώσεως της Πόλης, που συνεχίσθηκε με εντονότερους ρυθμούς καθ’ όλη τη διάρκεια της μακρόχρονης δουλείας στον οθωμανικό ζυγό. Αδιάψευστος μάρτυρας της ύπαρξης επιτυχημένων Ευρυτάνων μεταναστών όχι μόνο στην Κωσταντινούπολη αλλά και στα πέρατα της Βαλκανικής Χερσονήσου και ακόμη πέραν αυτής υπήρξε ο Άγιος Ευγένιος ο Αιτωλός. Αυτό μαρτυρούν οι αγωνιώδεις προσπάθειες του Μεγάλου Δασκάλου, που μέσα από πολλές επιστολές του, προσπαθεί να στηρίξει πνευματικά και να υποστηρίξει τους Ευρυτάνες μετανάστες προκαλώντας αισθήματα αλληλεγγύης μεταξύ τους. Για τους πιο αδύναμους κάνει έκκληση στους ευρωστότερους οικονομικά να τους υποστηρίξουν λέγοντας χαρακτηριστικά: «Να μη καταφρονούν τους ομογενείς». Αν σκεφθεί κανείς ότι η εποχή που γράφει τις επιστολές του αυτές ο Ευγένιος είναι ο 17ος αιώνας εύκολα συμπεραίνει ότι η μετανάστευση και εγκατάσταση στις παραδουνάβιες χώρες έγινε πολύ νωρίτερα… οι Ευρυτάνες μετανάστες του 20ού αιώνα, όπως οι πρόγονοί τους στην Κωνσταντινούπολη τους προηγούμενους αιώνες, έγραψαν μια αληθινή εποποιία με έργα που τους ανέδειξαν και συνέβαλαν ταυτόχρονα στην βελτίωση των συνθηκών ζωής στον τόπο καταγωγής τους και στην Ευρυτανία ολόκληρη…’
Το Πρώτο Μεταναστευτικό ρεύμα.
Ο κ. Κουτσούκης γράφει: «Το έναυσμα στην αναζήτηση στοιχείων της α΄ ενότητας έδωσε αρχικά μια πιλοτική έρευνα που θέλησε να εντοπίσει τους πρώτους μετανάστες στην Αμερική από το Μικρό Χωριό Ευρυτανίας. Το χωριό αυτό χαρακτηρίστηκε από τον Pouqueville στα 1818 ως ένα από τα «Πολιτοχώρια» της Ευρυτανίας. (3) Αυτά δηλαδή που έστελναν τον κόσμο τους για «καζάντια» στην Πόλη. Εμφανίζει αξιόλογη παρουσία μεταναστών και μάλιστα επιτυχημένων στην Πόλη, αλλά και στις παραδουνάβιες χώρες, στην Αίγυπτο και αργότερα με το γύρισμα του αιώνα στην Αμερική. (Στοιχεία αυτής της έρευνας δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Μικροχωρίτικα Γράμματα Ιουνίου 2001).
Διευκρίνιση: α) Πολλοί ευρυτάνες αντί για το χωριό τους εμφανίζουν το Καρπενήσι ως τόπο καταγωγής, κάτι που γίνεται ακόμη και σήμερα στην προφορική επικοινωνία, β) Αρκετοί από τους πρώτους Ευρυτάνες μετανάστες έφευγαν για Αμερική από την Κωσταντινούπολη. και γ) Πολλοί έμπαιναν στην Αμερική από τον Παναμά, Κούβα ή Μεξικό.
Πρώτο Μεταναστευτικό Ρεύμα Ευρυτάνων προς ΗΠΑ (1900-1924)
| Περίοδος | Ν | % |
| 1900-1910 | 38 | 36,1 |
| 1911-1920 | 53 | 50,4 |
| 1921-1924 | 14 | 13,5 |
| Σύνολο | 105 | 100 |
Πηγή: Ellis Island Records, New York, U.S.A.
Το Πρώτο Μεταναστευτικό Ρεύμα ανά Χωριό
(1900-1924)
| Αγ Τριάδα | 3 |
| ΄Αγραφα | 1 |
| Αλέστια | 1 |
| Ανδράνοβα | 3 |
| Βίνιανη | 17 |
| Γόλιανη | 1 |
| Δερμάτι | 3 |
| Ερκίστα | 1 |
| Καρπενήσι | 28 |
| Κλειτσός | 2 |
| Κορυσχάδες | 3 |
| Κρίκελον | 1 |
| Λάσπη | 1 |
| Λάστοβο | 7 |
| Μαραθιάς | 1 |
| Μικρό Χωριό | 10 |
| Προυσός | 1 |
| Στένωμα | 2 |
| Στεφάνι (Γόλιανη) | 3 |
| Φουρνάς | 8 |
| Φραγκίστα | 5 |
| Χόχλια | 1 |
| Ευρυτανία | 2 |
| Σύνολο | 105 |
Πηγή: Ellis Island Records, New York, U.S.A. 2001.
Την πρώτη θέση κατέχει το Καρπενήσι με 28 μετανάστες που δηλώνουν αυτό ως τόπο καταγωγής. Ακολουθεί η Βίνιανη με 17 και το Μικρό Χωριό με 10. Ο Φουρνάς, το Λάστοβο, το Μεγάλο Χωριό και η Φραγκίστα ακολουθούν με 8, 7 και 5 μετανάστες αντίστοιχα.
Το Δεύτερο Μεταναστευτικό Ρεύμα (1930-1970)
Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει προσωπικά στοιχεία των ευρυτάνων που ήσαν εγγεγραμμένοι και ταμειακώς εντάξει ως μέλη της ΄Ενωσης Ευρυτάνων Αμερικής «Το Βελούχι» στις αρχές της δεκαετίας του ΄70.
Τα επεξεργασμένα στοιχεία του Αναμνηστικού Λευκώματος των Ευρυτάνων Αμερικής, την έκδοση του οποίου επιμελήθηκε ο αείμνηστος Τάκης Πολύζος που υπήρξε ο δια βίου σχεδόν Γραμματέας της ΄Ενωσης και έδωσε όλη την ψυχή του στο Βελούχι, δίνονται στους παρακάτω συνοπτικούς πίνακες:
Η Μεταναστευτική Κίνηση των Ευρυτάνων προς Η.Π.Α. (1900-1970)
| 1900-1910 | 3 | 1,5% |
| 1911-1920 | 4 | 2,0% |
| 1921-1930 | 4 | 2,0% |
| 1931-1940 | 27 | 14,5% |
| 1941-1950 | 28 | 15.0% |
| 1951-1960 | 105 | 56,9% |
| 1961-1970 | 15 | 8,0% |
| Σύνολο | 186 | 100 |
Πηγή: Αναμνηστικόν Λεύκωμα, ΄Ενωσις Ευρυτάνων Αμερικής «Το Βελούχι», Charlotte, N.C. U.S.A., 1972.
Ο τρίτος πίνακας με βάση τα στοιχεία του Λευκώματος δείχνει ότι η μεγαλύτερη κίνηση (56,9%) Ευρυτάνων μεταναστών προς τις ΗΠΑ σημειώνεται την πρώτη δεκαετία (1951-1960) μετά δηλαδή τη λήξη του εμφυλίου πολέμου (1949). Αλλά και οι δυο προηγούμενες δεκαετίες παρουσιάζουν μια αξιόλογη κίνηση με 15% η δεκαετία του ΄40 και 14,5% η δεκαετία του ΄30.
Οι πιο Πολυπληθείς Ευρυτανικές Παροικίες των Η.Π.Α.
| NORTH CAROLINA | Ν |
| Asheville | 33 |
| Burlington | 8 |
| Charlotte | 130 |
| Fayetteville | 44 |
| Greensboro | 8 |
| Winston Salem | 46 |
| Other towns | 25 |
| (Υπο) Σύνολο | 294 |
| SOUTH CAROLINA | |
| Florence | 24 |
| Greenville | 28 |
| Spartamburg | 11 |
| Other Towns | 7 |
| (Υπο) Σύνολο | 71 |
| TENNESSEE | |
| Knoxville | 32 |
| Other Towns | 4 |
| (Υπο) Σύνολο | 36 |
| VIRGINIA | |
| Roanoke | 12 |
| New Port News | 7 |
| Danville | 4 |
| Williamsburg | 6 |
| Other Towns | 28 |
| (Υπο) Σύνολο | 57 |
| Γενικό Σύνολο | 577 |
Πηγή: Αναμνηστικόν Λεύκωμα, ΄Ενωσις Ευρυτάνων Αμερικής «Το Βελούχι», Charlotte, N.C., U.S.A., 1972.
«Για ιστορικούς, συγκριτικούς και μόνο λόγους, της ευρυτανικής διασποράς ανά τους αιώνες», επισημαίνει ο κ. Κουτσούκης, «αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι από παρόμοια στοιχεία που μας παρέχει το Λεύκωμα της εκατονταετηρίδος των Ευρυτάνων της Κωνσταντινουπόλεως,(6) που εκδόθηκε το 1920, η Αδελφότητα που ιδρύθηκε το 1812 καταγράφει από τα σωζόμενα αρχεία της ως μέλη της 28 το 1863, 301 το 1897, 505 το 1910 για να μειωθεί στα 227 το 1920 και να περιέλθει σε λίγο στην αφάνεια με τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν και σημάδεψαν έκτοτε την τύχη του ελληνισμού της Μικράς Ασίας».
*Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην κα Μαρία Παναγιωτοπούλου, Προϊσταμένη στα Γενικά Αρχεία Κράτους Ν. Ευρυτανίας για την πολύτιμη βοήθειά της και την παραχώρηση της ομιλίας του κ. Κλεομένη Κουτσούκη, καθώς και τη Στατιστική Υπηρεσία Ευρυτανίας για τα στατιστικά στοιχεία από το 1879 έως το 201
ΓΑΚ-Αρχεία ν. Ευρυτανίας, Συλλογή Βασιλικής Τριαντάκη-Μαυρομύτη
Η.Π.Α. χ.χ.:Δέπος Κλεομένης, Δέπος Γεώργιος (παππούς Βασιλικής)
Η.Π.Α. Σάρλοτ: Εστιατόριο του Γεωργίου Ιωάννου Δέπου παππούς Βασιλικής Τριαντάκη-Μαυρομύτη ( πατέρας της μητέρας της Μαρίκας), σύζυγος της Θεοδώρας. Παρατσούκλι:Χαϊδής. Η Μαρίκα παντρεύτηκε τον Δημήτριο Τριαντάκη.
Ο Γεώργιος απεκόμισε πολλά κέρδη από την επιχείρηση. Γύρισε στην Ελλάδα και τα κατάθεσε σε Τράπεζα. Τα έχασε όλα στον πόλεμο (1940) . Πέθανε όταν έμαθε ότι ο γιος του σκοτώθηκε το 41 στην Αλβανία
πληροφορίες : Βασιλική Τριαντάκη-Μαυρομύτη
