Ως χωματουργικά νοούνται οι γενικές χωματουργικές εργασίες, για την κατασκευή και την προετοιμασία του χωραφιού, καθώς επίσης και άλλων δραστηριοτήτων, όπως εκσκαφή θεμελίων, αυλακιών, φυτεμάτων και άλλων.
Εντελώς καθαρό και μαλακό επιφανειακό χώμα στα βουνά είναι πράγμα σπάνιο και αν υπάρχει λίγο, με τις μπόρες ταξιδεύει για τους κάμπους, μέσα στα θολά νερά των ποταμών. Εκείνο που μένει είναι σκληρό χώμα ανακατωμένο με πέτρες.
Τα βασικά εργαλεία των γενικών χωματουργικών ήταν:
Α1α1. κασμάς ελαφρύς (τουρκ. kazma)
Ο κασμάς μεταφορικά πρόκειται για έναν άνθρωπο μειωμένης εξυπνάδας και δεξιοτήτων και πραγματολογκά για ένα επαχθές γεωργικό και γενικά χωματουργικό εργαλείο γι΄ αυτό είναι και απεχθές. Ήταν από την μια μεριά μυτερός, για να διεισδύει στα πετρώδη και ακαλλιέργητα εδάφη, όταν ο γεωργός ξεχέρσωνε ή βαλάριζε (έσκαβε βαθιά) το χωράφι του και από την άλλη στενός και κοφτερός για σκάψιμο.
Α1α2. κασμάς βαρύς
Για πολύ σκληρά εδάφη αλλά και γερά χέρια υπήρχε ο αποδοτικός βαρύς κασμάς. Τέτοιος ήταν ο θρυλικός –για μένα- κασμάς του Λαυρέντη.
Α1α3. κασμάς του εμπορίου (βιοτεχνικός)
Μεταπολεμικά οι «τσαποειδείς» κασμάδες με τα μακριά τσαποστείλια υποχώρησαν μπροστά στους κοντούς κασμάδες του εμπορίου. Στα βουνά τον εισήγαγε και τον καθιέρωσε μεταπολεμικά το Δασαρχείο με τα δασοτεχνικά έργα, που τροφοδότησαν με κάποια χρήματα τους πενόμενους μετεμφυλιακούς Ευρυτάνες.
Α1α4. σκεπαρνιά
Ήταν από τη μια πλευρά του τσαπί κι από την άλλη τσεκούρι. Χρησιμοποιούταν στα ξεχερσώματα για το ξερίζωμα θάμνων. Ότι δεν έκοβε η σκεπαρνιά τα έκοβε το τσεκούρι. Στην εποχή μου είχε πέσει σε αχρηστία γιατί στα βουνά τα ξεχερσώματα είχαν γίνει τους προηγούμενους αιώνες. Όμως στο μεσοπόλεμο, το χειμώνα, που οι ορεσίβιοι κατέβαιναν στους κάμπους για μεροκάματο, τη σκεπαρνιά δούλευαν, στο ξεχέρσωμα του κάμπου. Ήταν τότε που άρχιζε η εντατική και ληστρική εκμετάλλευσή των πεδιάδων και η οποία για αρκετό καιρό ακόμα θα συνεχίζεται, μέχρι να ερημοποιηθεί και οι άνθρωποι να ανακάμψουν στην τυράγνια των βουνών.
Α1α5. φτυάρι
Το σιδερένιο φτυάρι των χωματουργικών και των οικοδομικών εργασιών είναι ο αντιπροσωπευτικός τύπος φτυαριού.
Εκτός από αυτό, στην «οικογένεια» των φτυαριών, ανήκε το πατόφτυαρο (για σκάψιμο), το ξυλόφτυαρο (για το αλώνισμα) και το φουρνόφτυαρο (για τον φούρνο).
Κατά κανόνα πήγαινε ζευγάρι με τον κασμά κι έτσι απέπνεε κι αυτό μια απέχθεια. Οι τεμπέληδες του χωριού έλεγαν: «Δεν πιάνω στα χέρια μου τα εργαλεία που θα μου ανοίξουνε το λάκκο». Γενικά ως εργαλείο απαιτούσε και τούτο μια δεξιοτεχνία και εξοικείωση με το χειριστή του.
Το φτυάρι για να επιτελέσει την… υψηλή του αποστολή ήθελε ένα καλό φτυαρόξυλο. Η όλη «μαγκιά» του αφορούσε την καμπούρα του και τα ζύγια του. Ένα φτυαρόξυλο με καλή καμπούρα και σωστά ζύγια ήταν… απόλαυση να το δουλεύει κάποιος.