Επί σαράντα χρόνια συλλέγω αντικείμενα και πληροφορίες που αφορούν την αγροτική ζωή τη δική μου, του χωριού μου και μας Ευρυτανίας παραπέρα. Βέβαια αυτά δεν είναι προνόμιο του τόπου μας, γιατί οι άνθρωποι σ΄ όλη τη διάρκεια του γεωργικού πολιτισμού σε όλον τον κόσμο, με τα ίδια εργαλεία και με παρεμφερείς αντιλήψεις οργάνωναν μας εργασίες μας και γενικά τη ζωή μας. «Πασών των τεχνών αναγκαιοτέρα η γεωργική» έγραφε ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Στον Ευρυτάνα τούτο επέβαλλε η πενία, η πείνα και το ένστικτο μας επιβίωσης.
Ο παλιός γεωργός δεν ήταν σαν το σημερινό εργαζόμενο. Στο χωράφι «στουμπιόταν» νύχτα με νύχτα, μας έλεγε, για τον άρτον τον επιούσιον. Τούτη τη γη ποτέ δεν διαφέντεψε τσιφλικάς ή μας αφέντης, έχοντας τον Ευρυτάνα δούλο, κολλήγο ή δουλοπάροικο. Ο μας ήταν αφέντης και δούλος μας γης του και σκλάβος μας δουλειές του και τα συμβόλαια του ήταν σφραγισμένα με τον ιδρώτα του κι επισφραγισμένα από μας κανόνες μας κοινότητας που ζούσε. Ο παραδοσιακός νοικοκύρης εξαντλούσε τον Έρωτα στη γη του και στη γυναίκα του. Χωρίς να το ξέρει πειθαρχούσε στο… σοφό Κοράνι που διδάσκει: «η γυναίκα είναι σαν το χωράφι σου, μπες μέσα και όργωσε κατά βούληση»! Και τώρα κάποιες ελάχιστες ενδεικτικές φωτογραφίες που δειγματίζουν την ευρυτανική γεωργία:
α) Πεζούλες μας ευρυτανικής γεωργίας
Οι κατηγορίες των χωραφιών ήταν πάρα μας. Σε πλαγιές και σε γούπατα, σε λογγιές και σε διάσελα, όπου υπήρχε λίγο χώμα, παχύ ή μελίστα, γλινότοπος ή βελαώρα, κρητσίπια ή ξηριάδες, ο Ευρυτάνας έφτιαχνε τα χωράφια του. Ήταν μικρές πεζούλες, που καλλιεργημένες και περιποιημένες φάνταζαν μας πλαγιές των βουνών σαν ένα απίθανο μωσαϊκό. Υπήρχαν και μικρές πεζούλες ανάμεσα σε βράχους και λέγονταν «σωκήπια».
Εδώ βλέπουμε μας πεζούλες που ξελάκωσαν κάποιοι άγνωστοι σε μένα νοικοκύρηδες Ευρυτάνες και στην κορφή έφτιαξαν το σπίτι μας, για ν΄ αγναντεύουν τα χωράφια. Οι καλλιέργειες προκόβουν μόνο αν μας βλέπει το μάτι του νοικοκύρη και αν μας βλογά ο μόχτος και η χάρη μας κάθε νοικοκυράς
β) Οι αρμακάδες στον Ξηριά Καρπενησίου. Προϊόν του ξεχερσώματος των χωραφιών ήταν οι μεγάλες πέτρες, που μας έφτιαχνε πεζούλια αντιστήριξης του χωραφιού του και ισοπέδωσης του επικλινούς εδάφους και υποπροϊόν μεγάλοι σωροί από πέτρες, διαστάσεων χούφτας, οι λεγόμενοι αρμακάδες (από το αρχ. έρμαξ) ή οβολοί, που ήταν βιότοπος ποντικιών φιδιών και άλλων σαυροειδών.
Το πιο αντιπροσωπευτικό μέρος πετρώδους εδάφους στην Ευρυτανία, με ατέλειωτους χαλιάδες, για την κατασκευή μνημειωδών αρμακάδων ήταν ο Ξηριάς στο Καρπενήσι. Μας από τη στιγμή που έγινε οικόπεδα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Πρόλαβα και φωτογράφησα έναν κάτω από το Γήπεδο και μας τον παρουσιάζω.