Είναι η πραγματικότητά μας, όσα έγραψε ο Φώτης Κόντογλου, ο πολυτάλαντος αυτός καλλιτέχνης που στο ίδιο πρόσωπο συνυπήρχαν ο ζωγράφος που γράφει και ο πεζογράφος που ζωγραφίζει, πρωτοστάτησε στο κίνημα για τη στροφή της ελληνικής τέχνης του 20ου αιώνα προς την πνευματική ένταση της βυζαντινής παράδοσης και τη δροσιά της λαϊκής ζωγραφικής.
‘‘Η Ελλάδα είναι πλούτος της γης, και εσείς είσασθε οι πτωχοί, οι σαρακοστιανοί, οι άνθρωποι με τα στενά κολλάρα και με τις μπανέλλες, και η δανεική αρχοντιά σας είναι κάποια αραχνιασμένα σκοτεινά σπίτια, με σκονισμένα σερβίτσια ή πολυκατοικίες «αρτιφισιέλ» στενές σαν ποντικόφακες, μούχλα, ανόητες κουβέντες, θεατρινίστικο ύφος, ανεκδοτάκια γιά την Πομπαντούρ, γιά τον Μέττερνιχ και γιά τους σκηνοθετημένους Βολταίρους ή γιά τους κρονόληρους Μπέρναρ Σω, που τους έχετε γιά μοντέλα της μικρολογίας σας…
Η Ελλάδα δεν βγάζει μανιτάρια και ζαμπόνια και τυριά βρώμικα…
Η Ελλάδα γεννά Ομήρους, Ησιόδους, Αισχύλους, Πινδάρους, Πολυκλείτους, Ικτίνους, Χρυσόστομους, Βασιλείους, Ανθεμίους, Πανσελήνους, Φερραίους, ποιητές των δροσερών βουνών, Παπαδιαμάντηδες, ανθρώπους που μοσκοβολάνε σαν το Τίμιο Ξύλο!!
Μικρολογίες, ανεκδοτάκια σαν αυτά που λένε στις παρέες τους οι μοντέρνοι και οι ευρωπαϊσμένοι, «σπιρτόζες» βλακοσυζητήσεις και τέτοια, αυτά είναι τα πλούτη που φέρνετε στην Ελλάδα…
(Επίσης φέρνετε), τις αξιομνημόνευτες ανοησίες του τάδε και τάδε έκφυλου μποέμ της Μονμάρτρης και της Σάντα Λουτσίας… Και τις όπερες με τίς αγριοφωνάρες που ξεταβανώνουνε το σπίτι, σκούζοντας σαν τρελλοί, «πεθαίνω απελπισμένος…»…
Μ’ αυτά, και μάλιστα με τα αποφάγια τους, θέλετε να θραφή η Χώρα, που θράφηκε και θρέφεται με την αμβροσία και με το πρόσφορο, και που ήπιε και πίνει το νέκταρ και το Αίμα του Χριστού από το Δισκοπότηρο της Ορθοδοξίας…
Αυτόν τον τιμημένον άρχοντα, τον Έλληνα, θέλετε να τον ξεγυμνώσετε από την βασιλικιά στολή του, και να τον ντύσετε με τα μουχλιασμένα αποφόρια των ξένων, όπως ντύνονται κάποιοι νέγροι της Αφρικής, με ξεθωριασμένες ρεντιγκότες, με μαδημένα μιραμπώ, και με επωλέττες του Νέλσον και με τρικαντά του Ναπολέοντα…
Αφήστε τον να πεθάνει άρχοντας, σαν τον Παλαιολόγο, κι όχι μασκαρεμένος. Να έχει τουλάχιστον απάνω του δυό-τρεις παλιές πατρογονικές διαμαντόπετρες, και όχι να ‘ναι στολισμένος με χάντρες που βάζουνε στ’ άλογα, φτάνει να είναι βγαλμένες από κάποια φάμπρικα της Ευρώπης. Αυτά είναι τα «υψηλά ιδεώδη…», γιά τα όποια αγωνίζονται όσοι δεν τους αρέσει ο Θανάσης Διάκος, αλλά ο Πάολο Μαλατέστα, που δεν τους αρέσει η Αγιά Σοφιά, το μέγα Μοναστήρι, αλλά το τέρας του Αγίου Πέτρου, που δεν τους αρέσει ο αγιασμένος και μοσχοβολημένος Παπαδιαμάντης, αλλά ο φανφαρόνος ο Ντ’ Αννούτσιο…’’
Φώτη Κόντογλου (1895-1965)