Ο λόγος αυτή την εβδομάδα δίνεται σε μια νέα Ευρυτάνισσα εκπαιδευτικό, η οποία υπηρετεί τη δημόσια εκπαίδευση και διακρίνεται για την επιστημονική της κατάρτιση στην Παιδαγωγική Επιστήμη. Η Στέλα Μαρκαντώνη έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στην Ειδική Εκπαίδευση και στα Αναλυτικά Προγράμματα και είναι διδάκτωρ Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής. Μας μιλάει για την ένταξη μαθητών με διαφορετικό κοινωνικό και μαθησιακό υπόβαθρο στην εκπαίδευση και την κατάρτιση των εκπαιδευτικών σε θέματα διαφορετικότητας.
ΕΠ. κ. Μαρκαντώνη, στο ερευνητικό σας έργο, αναφέρεστε στην επίδραση αυτιστικών παιδιών στις ψυχοδυναμικές σχέσεις της οικογένειας. Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις στην οικογένεια από την ύπαρξη αυτιστικού παιδιού;
ΣΜ. Ο αυτισμός αποτελεί μια αναπτυξιακή διαταραχή νευροψυχιατρικής φύσεως. Ένα παιδί, το οποίο έχει διαγνωσθεί στο φάσμα του αυτισμού, επηρεάζει σημαντικά τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Σε συναισθηματικό επίπεδο, οι γονείς δέχονται τον σοβαρότερο αντίκτυπο και βιώνουν σημαντικά ψυχολογικά στάδια, τα οποία συχνά οδηγούν στην αλλαγή των σχέσεων μεταξύ τους με κρίσεις και διαμάχες. Ωστόσο, στην πλειονότητα των περιπτώσεων φαίνεται να αντιμετωπίζουν από κοινού το πρόβλημα του παιδιού τους. Τα αδέρφια των παιδιών με αυτισμό διέρχονται από μια σειρά ψυχολογικών σταδίων, όπως απορίες για τη συμπεριφορά των αδερφών τους, στενοχώρια και αποδοχή του προβλήματος, ενώ η ψυχολογία των αδερφών αλληλεπιδρά με αυτή των γονέων με αποτέλεσμα την τροποποίηση των μεταξύ τους σχέσεων. Σε κοινωνικό επίπεδο, παρατηρούνται αλλαγές στην κοινωνική ζωή της οικογένειας και αλλαγές στη στάση του κοινωνικού περίγυρου με φαινόμενα κοινωνικής απομόνωσης απέναντι στην οικογένεια λόγω της συμπεριφοράς του παιδιού με αυτισμό. Ωστόσο, σταδιακά η πλειονότητα των γονέων δεν βιώνει αισθήματα ντροπής για το παιδί με αυτισμό. Σε οικονομικό επίπεδο, ο αντίκτυπος του παιδιού με αυτισμό μεταφράζεται σε οικονομική επιβάρυνση της οικογένειας, στη μείωση ωρών εργασίας των γονέων για τη φροντίδα του παιδιού και στην ανατροπή του οικογενειακού προϋπολογισμού, λόγω των αυξημένων αναγκών του παιδιού για συνεδρίες με ειδικούς (αναπτυξιολόγος, εργοθεραπευτής, λογοθεραπευτής, ψυχολόγος), φαρμακευτική αγωγή, ειδική διατροφή και ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
ΕΠ. Έχετε κάνει πλήθος δημοσιεύσεων σε συνέδρια και επιστημονικά περιοδικά, μεταξύ αυτών και σχετικά με την διαφορετικότητα στις σχέσεις Ρομά και μη Ρομά μαθητών/μαθητριών. Ποιες στρατηγικές προτείνετε για την προώθηση της αλληλοκατανόησης των δύο αυτών ομάδων στο σχολικό περιβάλλον;
ΣΜ. Το αξιακό σύστημα της κοινότητας των Ρομά χαρακτηρίζεται ως «ασύμβατο» με αυτό της κυρίαρχης πολιτισμικής ομάδας. Υφίσταται έντονος κοινωνικός διαχωρισμός και ανύπαρκτες κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των Ρομά και των μη Ρομά μαθητών εντός και εκτός σχολείου, επιτείνοντας το γενικότερο κοινωνικό πρόβλημα μεταξύ των δύο κοινωνικών ομάδων. Με βάση την υφιστάμενη πραγματικότητα στο ελληνικό Σχολείο θα πρότεινα την ανίχνευση των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών σε θέματα αναγνώρισης και ένταξης της πολιτισμικής ετερογένειας, με την υποστήριξη και επιμόρφωση από τους Συμβούλους Εκπαίδευσης. Επίσης, την προώθηση της ανοιχτότητας του σχολείου στην ευρύτερη κοινότητα και την εφαρμογή προγραμμάτων ώσμωσης των κουλτούρων των τοπικών κοινωνιών για την αντιμετώπιση ζητημάτων κοινωνικών σχέσεων και συνύπαρξης. Την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης των μαθητών και τη διαμόρφωση κλίματος αλληλοσεβασμού, αποδοχής της διαφορετικότητας και εξάλειψης στερεοτύπων με την υλοποίηση προγραμμάτων συμπερίληψης και ένταξης της διαφορετικότητας των μαθητών ρόμικης καταγωγής με τη συνεργασία επιστημονικών φορέων, όπως το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.), τα Κέντρα Διεπιστημονικής Αξιολόγησης Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ.), οι Σύμβουλοι Εκπαίδευσης και τα Πανεπιστήμια. Σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής η εκπόνηση και υλοποίηση από το Ι.Ε.Π. προγραμμάτων συμπερίληψης των Ρομά μαθητών. Τέλος, χρήσιμο θα ήταν να υιοθετηθούν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα οι αρχές της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής με έμφαση στην παιδαγωγική κουλτούρα ένταξης της διαφορετικότητας μέσα και από τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών.
ΕΠ. Ποιες πολιτικές θεωρείτε πιο αποτελεσματικές για την κοινωνική ενσωμάτωση ατόμων με αναπηρία;
ΣΜ. Μια μεγάλη πρόκληση για την ελληνική πολιτεία αποτελεί η κοινωνική ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία. Ορισμένες αποτελεσματικές πολιτικές για την κοινωνική ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία θα ήταν: 1) η κοινωνική και οικονομική στήριξη στο άτομο και στην οικογένειά του για αξιοπρεπή διαβίωση 2) η ενδυνάμωση της κοινωνικής αλληλεγγύης και η προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών, 3) η εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στα κοινωνικά αγαθά, τις υπηρεσίες, τις μεταφορές, την υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση, 4) η ενίσχυση της αυτόνομης διαβίωσης και της κοινωνικής ένταξης, 5) η λειτουργία ξενώνων και Κέντρων Ημέρας για άτομα με κινητικές, αισθητηριακές ή νοητικές δυσκολίες και 6) η παροχή ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης και ευαισθητοποίηση των εργοδοτών για παροχή μόνιμης και αξιοπρεπούς απασχόλησης των ατόμων µε αναπηρία.
ΕΠ. Ως μόνιμη εκπαιδευτικός γενικής αγωγής στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση που καλείστε καθημερινά να θέσετε στην πράξη το θεωρητικό background από την έρευνα, πόσο επιτεύξιμο είναι κάτι τέτοιο στην πράξη;
ΣΜ. Το ελληνικό Σχολείο χαρακτηρίζεται από απουσία μιας συνολικής παιδαγωγικής κουλτούρας ένταξης του διαφορετικού ως προς την κοινωνική καταγωγή, την εθνικότητα ή την εξωτερική εμφάνιση του μαθητικού πληθυσμού, είτε πρόκειται για μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρίες είτε για μαθητές ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως οι Ρομά. Παρατηρείται ότι αρκετοί εκπαιδευτικοί βασίζονται σε υποκειμενικές θεωρίες περί διδασκαλίας και σε στερεοτυπικές αντιλήψεις και εφαρμόζουν καθημερινά παιδαγωγικές και διδακτικές πρακτικές αρνητικής αναγνώρισης των μαθητών με διαφορετικό κοινωνικό και μαθησιακό υπόβαθρο, με αποτέλεσμα τη μη ισότιμη συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ωστόσο, η πλειονότητα των εκπαιδευτικών καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες ένταξης στο σχολικό πλαίσιο των μαθητών με διαφορετικό κοινωνικό και μαθησιακό υπόβαθρο. Ωστόσο, το ελληνικό Σχολείο έχει να διανύσει σημαντική απόσταση από το ζητούμενο της ένταξης και των ίσων ευκαιριών για όλους τους μαθητές, μέσα από την αλλαγή κουλτούρας της εκπαιδευτικής κοινότητας για την εδραίωση των αρχών της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής.
ΕΠ. Πιστεύετε ότι οι σημερινοί εκπαιδευτικοί διαθέτουν επαρκή γνώση σχετικά με τις ατομικές διαφορές και ανάγκες των μαθητών;
ΣΜ. Τα τελευταία χρόνια συνεχώς περισσότεροι εκπαιδευτικοί καταρτίζονται επαρκώς σε θέματα διαφορετικότητας και εκπαίδευσης μαθητών με διαφορετικό κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο και εκπαιδευτικές ανάγκες. Παρακολουθούν σεμινάρια, μεταπτυχιακά προγράμματα και εφαρμόζουν καλές διδακτικές πρακτικές και τεχνικές διαφοροποίησης της διδασκαλίας. Σε αυτό συμβάλλει, βεβαίως, και η επιστημονική καθοδήγηση και υποστήριξη που λαμβάνουν από τους Συμβούλους Εκπαίδευσης και όλες τις υποστηρικτικές εκπαιδευτικές δομές. Παρά τις αδυναμίες που εξακολουθούν να υφίστανται, παραμένω αισιόδοξη ότι τα προβλήματα θα ξεπεραστούν μέσα από τη συνεχή επιμόρφωση και την αλλαγή κουλτούρας και εκπαιδευτικού παραδείγματος.
