Ο προεπαναστατικός ήρωας ο Κατσαντώνης, κατά κόσμων Αντώνης Μακρυγιάννης, γέννημα θρέμμα των Αγράφων, υμνήθηκε και τραγουδήθηκε όσο κανένας άλλος ήρωας ακόμα και της Επανάστασης του 1821. Για κανέναν δε γράφτηκαν τόσα βιβλία. Από το αρχείο του κ. Ιωάννη Μάκκα μαθαίνουμε για μερικά απ’ αυτά που σώζονται στην προσωπική του συλλογή. Οι συλλεκτικές εκδόσεις που γέμισαν με εικόνες και ηρωικά κατορθώματα τα παιδικά χρόνια μικρών. Εδώ εξώφυλλο από τα ‘ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ’ του Δημητρίου Περαντζάκη, ‘‘ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΙ ΚΑΡΑΦΩΤΙΑΣ’’.
Σπηλιές και βρύσες φέρουν ακόμα το όνομα του ατρόμητου ήρωα που πάντα νικούσε τον θάνατο. Για τον κορυφαίο Ευρυτάνα, λαϊκό μυθιστοριογράφο Γιώργου Τσουκαλά, δημιούργησε έναν ατρόμητο ήρωα, τον “Καπετάν Απέθαντος” που έσωζε τον Κατσαντώνη όταν κινδύνευε.
Γεννήθηκε στο Μάραθο, παλαιά Μύρεση Αγράφων το 1775, γιος του σαρακατσάνου Γιάννη Μακρυγιάννη και της Αγραφιωτοπούλας Μαραθιωτοπούλας Αρετής και πέθανε στα Γιάννενα του Αλή Πασά με φοβερά βασανιστήρια το 1808).
” Μούσα μου πολυπόθητη, μούσα μ’ αγαπημένη
τραγούδησε την κλεφτουριά την κοσμοξακουσμένη.
Τραγούδησε και τον αητό της άνοιξης τ’αηδόνι
τον Αντωνάκη το μικρό και κλέφτη Κατσαντώνη.
Σκηνίτης ο πατέρας του, ο Γιάννης Μακρυγιάννης
στο Μάραθο παντρεύτηκε και έγινε τσοπάνης.
Τα ζωντανά του φύλαγε, τα πρόβατα και γίδια
που για χατήρι αυτονών έκανε τα ταξίδια.
Στη Λεπενού εγέννησε τον Κώστα Λεπενιώτη
και το Γιωργή που έχασε και λέγανε Χασιώτη.
Στο Μάραθο γεννήθηκε ο τρομερός Αντώνης
κι αν του χαρίσεις την Τουρκιά, πάλι δεν τον μερώνεις.
Κάτσε Αντώνη μ’ κάθησε του κρένει η μητέρα
κλέφτης μη βγεις ακόμα συ, δεν ήρθε αυτή η μέρα.
Και τούμεινε το όνομα του κλέφτη του Αντώνη
π’ όλοι εμείς τον ξέρουμε Αντώνη Κατσαντώνη….””
(Απόσπασμα απο “Χωριάτικοι Αντίλαλοι” Απρ.-Ιούν. 1984, η φωτο από παλαιό βιβλίο μου
Η πιο ένδοξη, όμως, παλικαριά του ήταν ο φόνος του Βελή- Γκέκα (ή Γκέγκα ή Γκιέκα), γενικού ντερβέναγα του Αλή πασά. Θαυμάσιο χρωμολιθόγραφο εξώφυλλο του Σωτ. Χρηστίδη, “Ο Κατσαντώνης και ο Βεληγκέκας” 1924, του Ι. Σκουτερόπουλου (Κίμωνα Αττικού), σελ. 380,Έκδ. Οίκος “Κεραυνός”.
Αδέλφια είχε τον Κώστα (Λεπενιώτη), τον Γιώργο (Χασιώτη), τον Χρίστο και την Καρτερώ ή Κατερίνα ή Τσίκα, σύζυγο Πατζιούρα. ‘‘Ο Κατσαντώνης και η Τσίκα’’, χρωμολιθόγραφο, εξώφυλλο του Σωτ.Χρηστίδη, σελίδες 1120, εκδ. οίκος Τσαγκάρης.
Πηγή: Ioannis Elatos Makkas