Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ‘υιοθετεί’ τα Άγραφα

Οδοιπορικό στα χωριά των Αγράφων για να δοθούν λύσεις στα προβλήματα των κατοίκων

Δημήτρης Καλιαμπάκος: «Η ζωή των ανθρώπων αλλάζει όταν οι ίδιες οι τοπικές κοινωνίες παίρνουν την υπόθεση στα χέρια τους…»

Συνέντευξη του καθηγητή ΕΜΠ στον Ευρυτανικό Παλμό

Τα χωριά του δήμου Αγράφων επισκέφθηκαν την περασμένη εβδομάδα μεταπτυχιακοί φοιτητές και ερευνητές από το Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕΚΔΕ) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με έδρα το Μέτσοβο.

Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Περιβάλλον & Ανάπτυξη Ορεινών Περιοχών», ενός πρωτοποριακού προγράμματος που εστιάζει στην ανάπτυξη των κοινοτήτων των ορεινών περιοχών με παράλληλη διαφύλαξη του περιβάλλοντός τους, συμμετείχαν σε συζήτηση με τον δήμαρχο Αγράφων Αλέξη Καρδαμπίκη και εκλεγμένους εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, και περιηγήθηκαν στους οικισμούς και τα αξιοθέατα του δήμου.

Ο στόχος της επίσκεψης

Βασική στόχευση της επίσκεψής τους ήταν η επαφή με τους μόνιμους κατοίκους της περιοχής, αυτούς που επιμένουν στον τόπο, τους λίγους που συναντά κανείς Γενάρη μήνα στα χωριά. Οι συζητήσεις στα καφενεία ήταν πλούσιες, η αγωνία για το μέλλον μεγάλη αλλά και οι μαχητικές και αισιόδοξες φωνές υπαρκτές και πολύτιμες. Συνάντησαν, επίσης, ανθρώπους που αναπτύσσουν παραγωγικές δραστηριότητες στα Άγραφα, όπως τους ανθρώπους της   Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης (Κοιν.Σ.Επ.) «Η μέλισσα των Αγράφων» και τους κτηνοτρόφους του χωριού Άγραφα, αλλά και την κυρία Λούλα, «αφεντικό» του ιστορικού καφενείου «ΟΈλατος» στη Γρανίτσα, κέντρο της κοινωνικής ζωής του χωριού για δεκαετίες.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η επίσκεψη στο Γενικό Λύκειο Κερασοχωρίου και το ΕΠΑΛ Δυτικής Φραγκίστας των Αγράφων. Εκεί, οι ερευνητές του Πολυτεχνείου είχαν την ευκαιρία να ακούσουν τους προβληματισμούς των μαθητών για τον τόπο τους, αλλά και όσα θα ήθελαν να αλλάξουν προκειμένου να παραμείνουν σε αυτόν. Οι καθηγητές των Λυκείων τόνισαν πως, μέσα από την αλληλεπίδραση των μαθητών τους με τους φοιτητές, είχαν την ευκαιρία να μάθουν πράγματα για τους μαθητές τους που και οι ίδιοι έως τότε δεν γνώριζαν.

Οι φοιτητές, όσο και οι συνοδοί καθηγητές και ερευνητές του ΜΕΚΔΕ, απόλαυσαν τη θερμή φιλοξενία των κατοίκων και έφυγαν με την υπόσχεση να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό στην αντιμετώπιση των προβλημάτων και τη θεμελίωση προοπτικών για τα Άγραφα. «Τώρα, ήρθαμε κυρίως για να ακούσουμε εσάς, εμείς θα μιλήσουμε με τις εργασίες μας το καλοκαίρι», τόνισε ο Δημήτρης Καλιαμπάκος, καθηγητής ΕΜΠ και Διευθυντής του ΜΕΚΔΕ.

Σημειώνεται πως το ΜΕΚΔΕ έχει ήδη πραγματοποιήσει 14 αντίστοιχες αποστολές. Οι εργασίες θα παρουσιαστούν παρουσία των αρμόδιων θεσμικών οργάνων και ενεργών πολιτών, τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, και θα εκδοθούν σε μορφή βιβλίου με μέριμνα του ΜΕΚΔΕ-ΕΜΠ.

Το μεταπτυχιακό για τις ορεινές περιοχές του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας-ΕΜΠ

Όπως αναφέρει στην επίσημη ιστοσελίδα του το Κέντρο: «Σε μια χώρα που το 70% περίπου της γης της είναι, επίσημα, καταγεγραμμένο ως ορεινό, δεν υπήρχε μέχρι πολύ πρόσφατα κανένας οργανισμός ή ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα να μελετά συστηματικά την φύση και τις κοινωνίες της. Άλλες χώρες – ακόμη και λιγότερο ορεινές – στην Ευρώπη και στον κόσμο, είχαν ήδη ερευνητικά κέντρα και ειδική νομοθεσία για τον ορεινό τους χώρο. Το μεγάλο αυτό κενό ήρθε να καλύψει η ίδρυση του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ.Δ.Ε.), το 1993, από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και, στη συνέχεια, από το 2008 η λειτουργία του Διεπιστημονικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΠΜΣ) «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών».

Η Ελλάδα είναι µία χώρα ορεινή, το 70 % του εδάφους της είναι ορεινό, είναι η δεύτερη πιο ορεινή χώρα στην Ευρώπη. Σήμερα, λίγοι άνθρωποι ζουν στα βουνά, αλλά αυτό δεν ήταν πάντα έτσι. Για ολόκληρους αιώνες η καρδιά της Ελλάδας χτυπούσε στα βουνά. Ιδιαίτερα στην περίοδο της τουρκοκρατίας, η Ελλάδα ανέπνεε ελεύθερα στα ψηλά βουνά. Υπήρχε ζωή, υπήρχε παραγωγή, υπήρχε πολιτισμός. Μέχρι το τελευταίο μισό του 20ου αιώνα. Ξεκινώντας από το 1940, οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας υπέστησαν τέσσερα μεγάλα χτυπήματα. Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, ο εμφύλιος και, μετά, δύο μεγάλα «τσουνάμι»: το πρώτο της μετανάστευσης, στη δεκαετία του ’60 και το δεύτερο της αστυφιλίας στη δεκαετία του ’70, που στράγγισαν τη ζωή απ’ τα βουνά. Έκαναν τα βουνά παρία των εξελίξεων, σε όλα τα επίπεδα. Έτσι πάγωσε η ζωή στα βουνά, ατρόφησε η παραγωγική τους βάση.    

Γλίτωσε, όμως, κάτι. Τα βουνά εξαιτίας του «ψυγείου» στο οποίο μπήκαν, γλίτωσαν από τον οδοστρωτήρα μιας ανάπτυξης «πρόχειρης», κακής αισθητικής, που καταναλώνει αξίες και καταστρέφει αλόγιστα το περιβάλλον. Έμειναν ανέπαφες οι περισσότερες ορεινές περιοχές, αμόλυντες από αυτήν. Σήμερα, φαίνεται ότι ο σύγχρονος άνθρωπος κουράστηκε από την ανιαρή ζωή και το περιβάλλον των πόλεων και ψάχνει δρόμους διαφυγής στα βουνά. Αναζητά ξανά την πραγματική ζωή, στο παρθένο φυσικό περιβάλλον των βουνών και στις καθαρότερες σχέσεις των τοπικών κοινωνιών. Αυτό, όμως, γεννά νέα προβλήματα.

Ο σύγχρονος άνθρωπος θα γυρίσει µε ένα σεβασμό σε αυτό που διασώθηκε, στην πολύτιμη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά των ορεινών περιοχών ή θα έρθει να σπαταλήσει, να καταστρέψει ότι έχει απομείνει, για να ξαναφύγει οριστικά; Τα μεγάλα αυτά ερωτήματα, είναι κεντρικά θέματα του μεταπτυχιακού προγράμματος «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών»».

Ο Διευθυντής του ΜΕΚΔΕ, Δημήτρης Καλιαμπάκος αποκλειστικά στον Ευρυτανικό Παλμό

«…να αλλάξουμε τις κατεστημένες αντιλήψεις που θέλουν τις ορεινές περιοχές στο περιθώριο των εξελίξεων»

Με αφορμή την επίσκεψη του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών» του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας στα χωριά του Δήμου Αγράφων, προκειμένου να δουν από κοντά τα προβλήματα και την καθημερινότητα των κατοίκων της περιοχής, ο Διευθυντής του Κέντρου και καθηγητής ΕΜΠ κ. Δημήτρης Καλιαμπάκος, μιλά στον Ευρυτανικό Παλμό για την εμπειρία τους στην περιοχή αλλά και το έργο του ΜΕΚΔΕ.

Ε.Π. Ποια είναι η γενική εικόνα που αποκομίσατε από την επίσκεψή σας στα Άγραφα;

Δ.Μ. Ο Δήμος Αγράφων είναι ένας πανέμορφος και εν πολλοίς ανέγγιχτος τόπος, γεμάτος εκπλήξεις. Τα τοπία εναλλάσσονται ταχύτατα: από τη λίμνη των Κρεμαστών, και τα βοσκοτόπια στα ημιορεινά μέχρι τις άγριες πλαγιές και τα πέτρινα γεφύρια που στέκουν πάνω από τα πλούσια ποτάμια της περιοχής. Παρά τον φυσικό πλούτο και την πολύτιμη ιστορική κληρονομιά η περιοχή παρουσιάζει σημάδια ακραίας εγκατάλειψης από την κεντρική διοίκηση. Προβλήματα που στις περισσότερες περιοχές της χώρας, ακόμη και στις ορεινές, έχουν λυθεί εδώ και δεκαετίες, στον Δήμο ακόμη εκκρεμούν, όπως αυτό της πρόσβασης σε όλους τους οικισμούς με ασφαλτοστρωμένους δρόμους. Ο Δήμος πολλές φορές παρουσιάζει μια εικόνα εγκατάλειψης από το κεντρικό κράτος, πράγμα που, πολλές φορές, αποδεικνύεται οδυνηρό για τους κατοίκους. Αυτή η πραγματικότητα λειτουργεί ως πρόκληση για την ερευνητική μας ομάδα: να συμβάλει, δηλαδή, στην κάλυψη αυτού του κενού με σύγχρονες και ολοκληρωμένες λύσεις, με κέντρο τον άνθρωπο και σε ισορροπία με τη φύση.

Ε.Π. Τι περιλαμβάνει η ‘υιοθεσία’ του Δήμου Αγράφων από το ΜΕΚΔΕ;

Δ.Μ. Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του προγράμματος «Περιβάλλον & Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών» του ΕΜΠ και οι ερευνητές του ΜΕΚΔΕ αναλαμβάνουν, ανάλογα με την ειδικότητά τους, να εκπονήσουν από μια εργασία που να απαντά σε κάποιο σημαντικό πρόβλημα της περιοχής. Η επιλογή των θεμάτων γίνεται με βάση τα ερεθίσματα που είχαμε από αυτή την πρώτη «αναγνωριστική» επίσκεψη. Επίμονα προβλήματα, που κάποιες φορές οδηγούν σε αδιέξοδα ή κρυμμένες αναπτυξιακές δυνατότητες που θέλουν τεκμηρίωση και ωρίμανση ώστε να γεννηθούν νέες ευκαιρίες γι’ αυτούς που θέλουν να μείνουν στον τόπο τους ή θέλουν να επιστρέψουν σε αυτόν, κουρασμένοι και απογοητευμένοι από μια καθημερινότητα με πολύ «τρέξιμο» και καθόλου νόημα, πολλές φορές, στα αστικά κέντρα. Ναι, ο στόχος μας είναι η αντιστροφή του κλίματος παρακμής και απερήμωσης. Οι προτάσεις πολλές φορές ξεφεύγουν από την πεπατημένη, παραμένοντας πάντα ρεαλιστικές και κοστολογημένες. Η κύρια έγνοια μας είναι οι εργασίες να φτάσουν άμεσα στην κοινωνία, να γίνουν κτήμα της, όπλο της. Για το λόγο αυτό, αφού ολοκληρωθούν, θα παρουσιαστούν σε δημόσια εκδήλωση.

Ε.Π. Πρακτικά θα έχει εφαρμογή η έρευνά σας και τα πορίσματά της στην καθημερινότητα των Αγραφιωτών;

Δ.Μ. Μα, ακριβώς αυτός είναι ο στόχος! Ξέρετε, ανέκαθεν ήταν στην κουλτούρα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, ένα μεγάλο τεχνολογικό ίδρυμα που γεννήθηκε από ένα ταπεινό κυριακάτικο σχολείο μαστόρων, να αναμετράται με την επίλυση κρίσιμων κοινωνικών προβλημάτων. Θέλεις να είσαι μεγάλος και τρανός επιστήμονας; Ζύγισε το μπόι σου με δυσεπίλυτα προβλήματα, βρες λύση. Πολλές φορές οι λύσεις δεν είναι προφανείς. Ή για να προκύψουν χρειάζονται την τελευταία λέξη της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ή, ακόμη περισσότερο, πρωτογενή, αυθεντική έρευνα. Αυτός είναι ο τρόπος που δουλεύουμε. Συντονίζουμε την παραγωγή νέας γνώσης με τη διάθεση κοινωνικής προσφοράς των νέων ανθρώπων. Γι’ αυτό και έχουμε την ικανότητα να παράγουμε χειροπιαστά αποτελέσματα. Από τώρα, όμως, έχει σημασία να ξεκαθαρίσουμε το εξής: Η ζωή των ανθρώπων αλλάζει όταν οι ίδιες οι τοπικές κοινωνίες παίρνουν την υπόθεση στα χέρια τους, έχοντας στα χέρια τους συγκεκριμένες προτάσεις που μπορούν να αλλάξουν τη ζωή τους. Γι’ αυτό, ίσως, μια από τις πιο όμορφες φράσεις που ακούσαμε αυτές τις μέρες ήταν «η παρουσία σας, ήταν μια ένεση ηθικού για μας». 

Ε.Π. Μέσα από την εμπειρία σας, θεωρείτε ότι υπάρχει τρόπος επιβίωσης και ανάπτυξης των Αγράφων;

Δ.Κ. Καταλαβαίνω την ερώτησή σας και την αγωνία που αυτή κουβαλάει για το μέλλον της περιοχής. Πράγματι, πολλές φορές, οι πολιτικές που εφαρμόζονται – ή η απουσία αυτών – δημιουργεί μια αίσθηση ματαιότητας, «χαμένης υπόθεσης», στους ανθρώπους των βουνών. Κι αυτό, ίσως, είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Γιατί αν ηττηθεί το όραμα για μια άλλη πορεία των ορεινών περιοχών της χώρας, και η διάθεση να αγωνιστεί κανείς γι’ αυτό, τότε πράγματι οι περιοχές αυτές θα υποστούν μια ανεπίστρεπτη περιθωριοποίηση. Αλλά θέλω να ξεκαθαρίσω, ρητά και κατηγορηματικά, κάτι. Τίποτε αντικειμενικό δεν υπάρχει στη σημερινή κατάσταση των ορεινών περιοχών της χώρας μας. Γιατί, δίπλα, στην ορεινή Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία, Ελβετία, αλλά και πιο κοντά στη γειτονική Σλοβενία, οι ορεινές περιοχές ακμάζουν, στηριγμένες στην προστασία του περιβάλλοντος και οι δικές μας φυτοζωούν; Η απάντηση είναι απλή. Γιατί στις χώρες αυτές έγιναν οι κατάλληλες υποδομές δεκαετίες πριν. Είναι δυνατόν στον Δήμο Αγράφων ακόμη να μιλάμε για την ασφαλτόστρωση των δρόμων ή, για να φέρω ένα άλλο παράδειγμα, το διαδίκτυο στα ιστορικά Βραγγιανά; Η σημερινή κατάσταση στις ορεινές περιοχές της χώρας δεν είναι μονόδρομος. Οι ορεινές κοινωνίες, και μέσα σε αυτές ο Δήμος Αγράφων, μπορούν να έχουν μια διαφορετική πορεία σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που αναφέραμε προηγουμένως. Αυτός είναι, άλλωστε, και ένας βασικός στόχος του μεταπτυχιακού μας «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών» και του ΜΕΚΔΕ: να αλλάξουμε τις κατεστημένες αντιλήψεις που θέλουν τις ορεινές περιοχές στο περιθώριο των εξελίξεων. Δεν πρέπει να συμβιβαστούμε με τίποτα λιγότερο από τη ζωή που μας αξίζει.

Ο Δημήτρης Καλιαμπάκος είναι Καθηγητής στη Σχολή Μεταλλειολόγων – Μεταλλουργών Μηχανικών του Ε.Μ.Π. και Διευθυντής του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. Είναι εκλεγμένο μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του ΕΜΠ. Έχει διατελέσει Κοσμήτορας της ΣΜΜ-Μ για δύο θητείες. Είναι Αντιπρόεδρος της Ε.Α.Δ.Ι.Π. του Ε.Μ.Π. που διαχειρίζεται το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου. Επίσης, είναι πρόεδρος του διεθνούς οργανισμού ACUUS (Associated research Centers for Urban Underground Space), ο οποίος ασχολείται με τη συστηματική αξιοποίηση του υπόγειου χώρου στις αστικές περιοχές, και ιδιαίτερα στις μεγαπόλεις. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 200 άρθρα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια, έχει επιμεληθεί την έκδοση 20 βιβλίων και ήταν επιστημονικός υπεύθυνος σε περισσότερα από 70 ερευνητικά προγράμματα.