Γράφει ο Αλέξανδρος Χουλιάρας
Η σπάλα ανατομικώς είναι το κόκκαλο της ωμοπλάτης του ζώου και κρεοφορικώς είναι το κρέας που υπάρχει γύρω από τη σπάλα. Ετυμολογικώς προέρχεται: σπάλα<μεσαιων. σπάλα<άμεσο δάνειο από το ιταλ. spala. Στα αρχαία ελληνικά λεγόταν σπάθη. Ίσως από τη σπάλα να προέρχεται η «πάλα» το φημισμένο σπαθί των κλεφταρματολών.
Στο καιρό της κλεφτουριάς υπήρχε αρχαίος αυστηρός νόμος, που όταν τεμαχιζόταν το ψημένο αρνί, ο καπετάνιος ή κάποιο πρωτοπαλίκαρο καθάριζε επιμελώς τη σπάλα και διάβαζε τους οιωνούς που αυτή έκρυβε.
Παλιά, στην πατρική μου οικογένεια, κάθε Πάσχα το ξεκοκάλισμα το αρνιού στο τραπέζι είχε οπωσδήποτε και τη φαιδρή νότα της πλατομαντείας του πατέρα μου.
Πιστός στα παλιά έθιμα της κλεφτουριάς έπρεπε να διαβάσει τη σπάλα και μεις οι λοιποί να τον ακούμε ευλαβικώς. Έτσι πάντα κανόνιζε να πάρει το μεζέ με την πλάτη και αφού την καθάριζε μασελικώς από το κρέας, τη σήκωνε ψηλά και την κοίταζε στο φως κι έπειτα από σχολαστική παρατήρηση, άρχιζε τις προβλέψεις του.
Αυτό το χούι το κληρονόμησε από τον πατέρα του, που πολέμησε τους Βουλγάρους ως Μακεδονομάχος. Διηγούταν ότι μια χειμωνιάτικη μέρα, η ομάδα του υπό τον διοικητή της, ονόματι Φαράντο, λημέριαζε δίπλα στον κατεβασμένο Αλιάκμονα. Είχαν ψήσει ένα αρνί και το διαμοίραζαν. Ο -ονόματι Φαράντος- διοικητής τους πήρε τη σπάλα του αρνιού την κοίταξε και έντρομος είπε: «είμαστε περικυκλωμένοι από παντού». Δεν απόσωσε το λόγο του και τους επιτέθηκαν οι Βούλγαροι από όλες τις μεριές. Έτσι κι αυτοί, ως μόνη διέξοδο, πήδηξαν μέσα στα νερά του κατεβασμένου Αλιάκμονα. Λίγοι γλύτωσαν από τη μανία των Βουλγάρων και τα ορμητικά νερά του Αλιάκμονα. Τον παππού μου τον ξέβρασε το ποτάμι αρκετά παρακάτω, και από κει τον περισυνέλλεξαν μισοπεθαμένο. Ο Φαράντος δίδαξε στον παππού μου τις βασικές αρχές της σπαλοσκοπίας, τις οποίες έμαθε ο πατέρας μου και από τους δυο αυτούς τις έμαθα εγώ και τώρα από μένα θα τις μάθετε εσείς, όσοι δεν τις ξέρετε.
Εν αρχή είναι το χρώμα της σπάλας. Αν ήταν ανοιχτόχρωμη, χωρίς πολλά εμφανή σημάδια, έλεγαν χαρούμενοι: «η πλάτη είναι καθαρή» και δήλωνε υγεία, τύχη και λοιπά χαράς ευαγγέλια στο νοικοκυριό. Άλλα σημάδια, που εξειδίκευαν τα καλά, αποκρυπτογραφούνταν από τους μύστες του είδους.
Αν η πλάτη ήταν σκουρόχρωμη υποδήλωνε κακό ανάλογο με τις διαβαθμίσεις του χρώματος, από θάνατο μέχρι άλλες ηπιότερες χανταβάρες. Άλλα σημάδια που υπήρχαν στη σπάλα εξειδίκευαν τα κακά, αλλά αυτό ήταν -και πάλι- δουλειά για τους μύστες.
Πιστός και γω στις οικογενειακές μου παραδόσεις, όταν ψήνω αρνί -και κυρίως το Πάσχα- αισθάνομαι λίγο… Χορταρέας, διαβάζοντας τη σπάλα του. Πριν από μέρες, αγόρασα το μπροστινό από ένα αρνί και το έψησα. Μεταξύ των κοψιδίων ήταν η σπάλα και πολύ συγκινήθηκα όταν την είδα εν πινακίω. Την καθάρισα, την έβαλα στο φως, όπως πρόχειρα βλέπει ο γιατρός τις ακτινογραφίες, και με λύπη μου είδα κακά μαντάτα. Ήταν πολύ σκούρα, με μια σχετικά μεγάλη αισιόδοξη καθαρή κηλίδα. Σύμφωνα με τις φαράντειες δοξασίες για φέτος δεν προβλέπονται -δυστυχώς- χαρές και πανηγύρια, όμως ούτε θάνατοι, λιμοί και καταποντισμοί.
