Όποιος νομοθετεί, γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε πώς πρέπει να εφαρμοστεί και να ερμηνευτεί ο νόμος. Φαίνεται, λοιπόν, ότι δεν θα μπορούσε να υπάρχει καλύτερη μορφή διακυβέρνησης παρά όταν η εκτελεστική εξουσία ενώνεται με την νομοθετική. Αλλά τούτο πάλι καθιστά τη διακυβέρνηση αυτή ανεπαρκή κατά ορισμένες θεωρίες, επειδή τα πράγματα που πρέπει να είναι ξεχωριστά δεν είναι, κι όταν ο ηγεμόνας και ο κυρίαρχος είναι το ίδιο πρόσωπο, δεν σχηματίζουν, ούτως ειπείν, παρά μια κυβέρνηση χωρίς κυβέρνηση.
Δεν είναι καλό να εκτελούν τους νόμους όσοι νομοθετούν, ούτε το σώμα του λαού να αποσύρει την προσοχή του από τα γενικά ζητήματα και να την στρέφει στα επιμέρους αντικείμενα. Τίποτα δεν είναι πιο επικίνδυνο από την επιρροή των ιδιωτικών συμφερόντων στις δημόσιες υποθέσεις. Ακόμα και η κατάχρηση των νόμων από τις κυβερνήσεις είναι μικρότερο κακό από τη διαφθορά του νομοθέτη, μοιραίο επακόλουθο των απόψεων με γνώμονα το ιδιωτικό συμφέρον. Τότε, καθώς το κράτος αλλοιώνεται στην ουσία του, κάθε μεταρρύθμιση γίνεται αδύνατη. Ένας λαός που δεν κάνει ποτέ κατάχρηση της κυβέρνησής του, δεν θα καταχραστεί επίσης την ανεξαρτησία του. Όποιος λαός θα κυβερνούσε πάντοτε καλά, δεν θα είχε ανάγκη να τον κυβερνούν.
Αν πάρουμε τον όρο στην αυστηρή σημασία του, δεν υπήρξε ποτέ πραγματική δημοκρατία, και ούτε θα υπάρξει ποτέ. Είναι αντίθετο στη φυσική τάξη να κυβερνά η πλειοψηφία και να κυβερνάται η μειοψηφία. Δεν μπορούμε να φανταστούμε τον λαό να βρίσκεται διαρκώς σε συνελεύσεις για τις δημόσιες υποθέσεις∙ αντιλαμβανόμαστε εύκολα ότι ο λαός δεν θα μπορούσε να συγκροτήσει επιτροπές για αυτόν τον σκοπό, χωρίς να αλλάξει η μορφή διοίκησης.
Στην πραγματικότητα, η κυβέρνηση προϋποθέτει το συνδυασμό πολλών δύσκολων πραγμάτων. Πρώτον, ένα πολύ μικρό κράτος όπου ο λαός εύκολα μπορεί να συγκεντρωθεί και κάθε πολίτης μπορεί να γνωρίζει εύκολα όλους τους άλλους. Δεύτερον, μεγάλη απλότητα στα ήθη που να προλαμβάνουν πληθώρα ζητημάτων και τις περίπλοκες συζητήσεις. Κατόπιν, μεγάλη ισότητα στις τάξεις και στις περιουσίες, χωρίς την οποία η ισότητα στα δικαιώματα και την εξουσία δεν μπορεί να διαρκέσει. Τέλος, λίγη ή και καθόλου πολυτέλεια, γατί είναι είτε το αποτέλεσμα του πλούτου είτε τον απαιτεί∙ διαφθείρει έτσι και τον πλούσιο και τον φτωχό, τον πρώτο με την απόκτησή του, τον δεύτερο με την ζήλια. Ο πλούτος πουλά την πατρίδα στην μαλθακότητα και τη ματαιοδοξία∙ στερεί το κράτος από όλους τους πολίτες του, υποδουλώνοντας τους μεν στου δεν, και όλους μαζί στην δοξασία.
Να γιατί ένας διάσημος συγγραφέας (σημ. αναφέρεται στον Μοντεσκιέ) θεώρησε ως βάση της πολιτείας την αρετή, γιατί όλες αυτές οι προϋποθέσεις δεν μπορούν να υπάρξουν δίχως αρετή.
Ζαν-Ζακ Ρουσσώ
